OpTV
Een televisieprogramma op locatie speciaal voor Transvaal
door Klaas van Gorkum en Iratxe Jaio

Transvaal, een multi-etnische, oude arbeidersbuurt in Den Haag, staat voor ingrijpende veranderingen als gevolg van de uitgebreide stedenbouwkundige vernieuwingsplannen van de gemeente. 3000 huizen worden gesloopt, om plaats te maken voor 1600 voornamelijk duurdere koopwoningen. Een groot aantal van de huidige bewoners moet daarvoor vertrekken, huizen en straten worden leeg opgeleverd. Midden in deze uittocht staat het mobiele projectbureau OpTrek, een kunstenaarsorganisatie die voor een periode van drie jaar meetrekt met de sloop en kunstprojecten organiseert in de wijk. Hun kantoor heeft vaak een opvallende gevel. Dat kunnen ingrepen in de bestaande architectuur zijn of speciaal toegevoegde elementen. Voor de huidige gevel is een parasitaire uitbouw, ‘Jack’, ontworpen en gebouwd door de kunstenaars Michiel Voet & Jeroen Bisscheroux, met een videoprojectiescherm aan de voorkant. Op dit scherm zal in de komende tijd, tot dat het gebouw afgebroken wordt, het programma OpTV draaien, samengesteld door videokunstenaars Klaas van Gorkum en Iratxe Jaio. Dit programma zal bestaan uit kunstvideo’s, voorlichtingsfilms, found footage, en video’s die door de buurt ingeleverd zijn.

OpTV is een venster op de transformatieprocessen die de wijk Transvaal doormaakt. Het zal zich in de zes maanden waarin het draait, buigen over onderwerpen als veiligheid, controle, culturele confrontatie, stedelijke vernieuwingsplannen, en de consequenties daarvan voor de bewoners van Transvaal. Het videoprogramma wil de ervaringen van het dagelijks leven in Transvaal in een breder verband plaatsen van maatschappelijke ontwikkelingen en een veranderend politiek beleid. De vraag is hoe dit te vertalen naar beeld, zonder propagandistisch te worden en verstrikt te raken in de problematiek van misplaatste vertegenwoordiging en verkeerde beeldvorming.

Want de tijdelijkheid van het project (tot aan het moment van sloop), en zijn locatie (in de openbare ruimte), verwijst niet alleen naar de wijk zelf, maar ook naar de status van de kunst, of de kunstenaar, binnen deze plaatselijke context. Dit project is namelijk niet ontstaan vanuit een initiatief van de wijkbewoners, maar dringt zich van buitenaf aan hen op. Om relevant te zijn voor de wijk, moet het programma van OpTV, dat enerzijds kritisch en onafhankelijk wil zijn, ook stilstaan bij zijn eigen functie, of ‘inzetbaarheid’.

Deze ambivalentie diende als richtsnoer bij het samenstellen van het videoprogramma. In plaats van het innemen van een stellig ‘politiek’ standpunt, wordt er speels een breed spectrum aan ‘functionaliteiten’ verkend. OpTV combineert hoge cultuur met lage cultuur, activisme met overheidspropaganda, en nodigt buurtbewoners uit om met eigen materiaal een bijdrage te doen. OpTV kan worden beschouwd als een onderzoek naar de taal van het medium, waarbij de inhoud van het programma ingezet wordt voor een ondoorzichtig en ambigue ideologie.

Zo zijn er uit de Prelinger archieven oude Amerikaanse voorlichtingsfilms aan het programma toegevoegd, om een beeld te geven van de retoriek die in de jaren vijftig gebruikt werd om stedelijke vernieuwingsplannen te promoten. Daarnaast zijn er video’s uit de buurt zelf, zoals dat van een trouwfeest, een barbecue in het Zuiderpark, of de opvoedkundige video ‘Sociale Veiligheid in Transvaal’ die Stichting Boog in opdracht van Politie Haaglanden maakte. Verder zijn er interviews met de bewoners van Transvaal, en sfeervolle foto’s van het leven op straat.

Het zijn echter de bijdragen van de kunstenaars die OpTV naar een hoger plan tillen. Op poëtische wijze, of juist zuiver analytisch, maar altijd vanuit een persoonlijke invalshoek, ontleden zij menselijke begrippen als thuis, identiteit, orde, vergankelijkheid, of kondigen ze zelfbewust een nieuwe wereld aan. De video’s van deze kunstenaars ontlenen hun waarde niet alleen aan de context waarin ze gedraaid worden. Niettemin vormen ze een onmisbaar element in de alchemie van OpTV, een voorbijgaand monument voor de transformatie van Transvaal.

Langs deze weg willen we nogmaals onze dank betuigen aan diegenen die een bijdrage aan OpTV geleverd hebben: in de eerste plaats Sabrina Lindemann en Annechien Meier van OpTrek zelf, en verder, Natascha Hagenbeek, Mariëlle Videler, Martijn Boelhouwers, Inge Hoonte, Tilmann Meyer-Faye, Lieven de Boeck en Jurgen Vanderdonckt, Bojan Fajfric, Pierre Sondeijker en Sandra Smidt, Sarah Leisdovich, Hatice Güleryüz, Oscar Naters, Iris Hoppe en Wilfred Loewensteyn, Natasja van Kampen, Ahmet Polat en Leo van der Kleij.